Cuara

Bir iki kez yazdım, eski fotoğraflarda erkeklerin elinde-ağzında mutlaka sigara var... Poz verirken sigara yakmak, bir hatıra "istiflerken" sigarayı işin içine katmak neden bu kadar gerekliymiş diye düşünüyor insan... Haz aldığın, keyifle içtiğin bir şeyi insanın bu kadar hayatının içine alması, beni sigaramla hatırlayınız demesi... Walter Benjamin, modanın "ikinci bir ten" olduğunu söylerken, aktüel alışkanlıkların ve toplumsal rağbetin anlamı nasıl etkilediğini vurgular.

Belki de sigara, bir tür "ben vardım" demenin görsel ifadesiydi. Sigara, fotoğraflarda bir fiil değil, bir duruş biçimi, bir kimlik imzası gibi duruyordu... Kimliklendirme ilgili olduğunu düşünerek yazıyorum bu yorumu... Sigara içince, sigarayı bir aksesuar olarak işin içine katınca "daha erkek", "daha muteber", "daha ciddi" hissediyor olmalılar. Bilemiyorum, belki de bir beğendirme arzusu var ve o cuara araçsallaştırılıyor. 

Erkeğin elindeki sigara, sadece içilmiyor, taşınıyor, gösteriliyor. Jestin ve mizacın tamamlayıcısı oluyor. Sartre, "insan ne olduğuyla değil, ne olmadığıyla tanımlanır" diyor ya... Bu gayret mutlaka onunla ilgili. 

Gerçi, fotoğrafta sigara niye var filan derken birden dank etti... Ne diyorum ben oldum. Sigara, orda burda filan değil ki, son yirmi yıl hariç, her yerde ve olmadığı yer yok gibi... Modern zamanlarda insanlığın sigarasız bir an'ı yok desek yanlış olmaz. 

Geçen yüzyıl, handiyse sigara dumanıyla betimlenebilir gibi geliyor bana...Siyah beyaz fotoğraflar, Hollywood mizansenleri ya da melankolik roman kahramanları kadar sigara da o tarihin bir aktörüydü, oradaydı. 

Ters köşe yapalım ve şunu soralım: Kadın sigarayla poz verince nasıl oluyor? Ne değişiyor? Daha mı "kadın", daha mı "ben buradayım" demeye getiriyor. 

Aynı nesne, kadının elinde bir iddiaya mı dönüşüyor?

Fotoğraf, 1960'lı yıllardan... yani yukarıdaki erkek fotoğraflarından bir on yıl sonra çekilmiş. Haliyle, erotik ve meydan okuyucu duruyor. 1920'li yıllarda Paris'te saçları özellikle kısa kesilmiş genç kadınlar, erkek kıyafeti giyerek, sigara içerek herkesi şaşırtıyorlardı. O marjinal muhalefetin modaya dönüşmesi eh işte kırk yılı bulmuş... ki yine de bu genç kadın, zamanına göre avangart duruyor... Sigara içen, hele herkesin içinde tellendiren kadın, erkekleri hem kızdırıyor hem heyecanlandırıyor... bir başka deyişle hem erkeksi hem de seksapel sayılıyor... 

Çünkü kadınlar için sigara, hiçbir zaman sadece keyif olmadı, hep bir sınır aşımı, bir meydan okuma, bir ifşa aracıydı. Cemiyeti test ediyordu, bedenen özgürleşmeyi simgeliyordu. Barthes, her nesnenin toplum(sal)da bir sözlük karşılığı olduğunu boşuna söylemiyordu diyelim. 

Demek ki, insanlık derken, bir erkek alışkanlığını, bir erkek gözünü konuşuyormuşum... Herkesin elinde olan cuara, kadının eline geçince pusula şaşıyor, akort bozuluyormuş. Kültür tarihini tek tek bir nesneyle, aksesuarla, tütün gibi keyif verici maddeyle anlatmaya kalktığımızda cinsiyet ayrımını kolayca gözardı edebiliyoruz, onun nasıl alımlandığını, farklı sınıf ve cinsel kimliklerle nasıl başkalaştığını, neye dönüştüğünü uzun uzadıya düşünmeyebiliyoruz.