Whataboutism Show

Hemen her tartışmada bir noktada karşımıza çıkan, basit ama etkili bir numara var: whataboutism. Türkçede tam karşılığı yok ama özü şu: “Peki ya şuna ne dersin?” diyerek eleştiriyi yanıtlamak yerine muhatabı başka bir meseleyle itham ederek dikkat dağıtmaya yarıyor. Amacı konuşmayı ilerletmek değil tartışmayı kısır bir döngüye sokmak.

Kavram genellikle Soğuk Savaş’a, Sovyet siyasetine bağlanır. Rivayete göre rejim, kendisine yöneltilen her eleştiriye “peki sen şuna ne diyorsun” tarzında karşılık verirmiş. Elbette doğru değil. Çünkü bu konuşma biçimi ne Sovyetlere ne de belirli bir döneme özgü. Milli kurtuluş savaşlarından devrimlere, darbelerden krizlere kadar her kırılma anında hep karşımıza çıkıyor: “Savaşta neredeydin?”, “12 Eylül’de niye sustun?”, “28 Şubat’ta niye konuşmadın?”, “15 Temmuz’da niye sokağa çıkmadın?”

Bu soruların amacı meseleyi tartışmak değil, muhatabı itibarsızlaştırmak, savunmaya zorlamak elbette.

Okul yıllarındaki münazaraları hatırlayın. Rakip söze başlar başlamaz, “Sen onu bırak da şuna ne diyeceksin” denirdi. Bir arkadaşım: “Biz buna bel altından vurmak diyorduk” dedi, e evet dedim. Hakikaten öyleydi. Aslında hepimizin tanıdığı, aşina olduğu bir manevra bu.

Futbol tartışmaları tipik örnek: “O penaltı değil”, “ofsayttı”, “kırmızı kart verilmeliydi” diyorsunuz. Ama mesele öyle ilerlemiyor; “sizin maçta şöyle olmuştu, böyle olmuştu”ya kayıyor.

Elbette hiçbir sonuca bağlanmıyor. Bitimsiz bir deveran içinde büyüyor, hasmaneliği çoğaltıyor. Bağlam kayboluyor, hatipler öne çıkıyor. Tartışma, o vasatlıkta bir gösteriye dönüşüyor. “Yargıyı dağıttı, son sözü söyledi” diye reel ve TikTok videolarına sığdırılan kısa parçalara dönüşüyor.

Whataboutism’in cazibesi basitliğinde: kolay anlaşılır, herkesin uygulayabileceği bir klişe. Ne bir “Türk safsatası” ne de tek bir döneme ait bir hastalık. Evrensel, her yerde karşımıza çıkan ve tartışmayı kemiren bir refleks.

Asıl meseleye dönebilmek için önce bu kısır döngüyü fark etmemiz gerekiyor. Çünkü tartışmayı tüketen bu kolay numara, hakikati konuşma ihtimalimizi elimizden alıyor.