Rehavet bozucu hareketlerden fütüristler

Fotoğraf bir filmden mi yoksa bir film çekimi sırasında, bir dinlenme anından mı bilemiyorum. Fotoğraftaki gibi rehavet içindeki haller, bana nedense, rehavet bozucu, ajite edici insanları-hareketleri hatırlatır. Hınzırca olduğunun farkındayım.

Öztürk Serengil'in kulağının dibinde korna çalan, megafonla bağıran birilerini düşünün... Gıcık edici, ajite edici bir eylem demek istiyorum. 

Öfkelendirici, harekete geçirici, eyleme çağıran "uyanın!", "ayağa kalkın", "durmayın" türünden ajit-prop bağırmalar, söylenmeleri aklınıza getirin...

Yüz yıl kadar önce bu türden eylemler gelecekçilik-fütürizm faslından sayılıyordu ve bu yolla, insan tekinin kırılganlığı azalıyordu, ki kırılganlık ne kadar azalırsa öfke gibi vicdan azabı gibi sahici duygular ortaya çıkabilirdi. Rahatsız edebilmek tek kelimeydi şahaneydi. 

Meseleye o gürültüye maruz kalanlar açısından bakarsak herhalde felaketti, mantık dışı bir gürültüydü. Öztürk Serengil, mutlaka çok küfür ederdi rahatını bozanlara...

Niye Serengil'e eziyet ediyorsun derseniz eğer, bıyıklarından dolayı derdim... Gelecekçiler, müzelere, kütüphanelere ve bütünüyle geçmişi temsil eden her şeye karşıydılar, o sebeple...

Yenilgiler Tarihi

Mao-Çetin

Aralıklarla yazıyorum, Çetin Altan bugün hiç öyle anılmasa-hatırlanmasa da, bir dönem, hele altmışlı yıllarda sağcıların en çok kızıp köpürdüğü solcuydu. Yukarıdaki görseli, o yıllarda çıkmış, sağcı bir dergiden,  ayırıp kenara koymuşum... 

Haksızlık dolu, husumet dolu, yaftalayıcı bir basitlik elbette ama bugün, sosyal medyada bu düzeyde neler neler üretiliyor, neler yazılıyor ve tüketiliyor, bu ne ki diyebiliyoruz. Şöyle bir bakınca sosyal medyada istisnasız herkesin hakarete uğradığını, kimsenin bunun dışında kalamadığını görebiliyorsunuz. 

Normalimiz ne çok değişmiş mi diyeceğiz... Yoksa zaten hep böyleydik de aşikarlaştı mı nefretimiz, insansevmemezliğimiz... 

Romantize ettiğimi düşünmeyin, insanların yaşadıkları dönemden korkup çekinmeleri gibi bir şey değil bu, hepimiz durumun farkındayız çünkü... 

Helga sevişiyor

Bu memleketin dertleri hep büyük oldu, hiç eksilmedi, gidin sorun Eftelya'ya, Nataşa'ya neler neler anlatırlar size...
 

Yakup Kadri

1908’de genç olanlardan, kim neyi kurtaracak zamanları. Kargaşanın tarihi, çürüyen evler, erkenci ölümler. Gazeteci Yakup Kadri, modernin yazarı olmak istiyor. Halid Ziya’dan ilerisi, gerçek daha gerçek, yazmasa eksik, yazmasa vadesi dolan. Yakup Kadri, sanat şahsidirden sanat milletin malıdır demeye yürüyen bir başkalaşmanın yazarı. Yaban’ı, Kadro’yu çıkartırken yazıyor. Nur Baba’yı Ankara saltanatla, Ankara’yı yeni Ankaralılar kendileriyle uğraşırken… Aklında millete rağmen başarmak var. Yaban’ın köyü, ruhsuz memurlar, yeni zenginler, inkılaptan sapanlar… Aklında hep bir makale. Kadro’nun yeni nüshasına yazılmış romanlar.

Bozkır biterken

Bozkır ikinci sezon yazımını dün akşam itibarıyla bitirdim, mutluyum. Temmuz ayında başlamıştık, ilk bölümü 14 Eylül’de göndermişim, iki ayda sekiz bölümü tamamlamışız, çok şükür bu da bitti. Hayatta çeşitli şeyler yazdım, kitaplar, makaleler, gazete yazıları, yüksek lisansım, doktoram… benim için bir teki bile bir senaryonun bitmesine his olarak benzemedi, inanılmaz bir esenlik doluyor içime… Haz, rahatlama, ay yüzeyinde yürüme filan… “Neşet Coşar” oluyorum. 

İsyankâr Bir Hallenme ya da Ergence Bir Neşe

Mizah dergilerinde üretilmiş en başarılı on tane çizgi romanı saymaya kalksak sanıyorum okur, koleksiyoncu ya da üretici pek çok insanın listesine Kemal Aratan'ın çizdiği Bi Gece Daha çalışması girer. Vakti zamanında Pişmiş Kelle dergisinde yayınlanmıştı, özgünlüğünü ve sürekliliğini bence büyük ölçüde dergiye borçluydu. Dergi, popüler mizah yayıncılığının kalıplarını kullanmakla birlikte marjinal ve avangart işlere yer veriyordu. Yayın yönetmeni Engin Ergönültaş'ın editöryal tercihleri ve serbest fikirliliği sayesinde yeni şeyler, bugün mainstream olmuş anlatı biçimleri ve espriler dergide o tarihlerde hayat bulabilmişti. Galiba ilhamın ihtiyacı olan şey huzur ve sükunet. Bi Gece Daha da böyle bir mecrada nefes alıp verebilmiş çalışmalardan biri oldu.

Dergi çalışanlarının, onların arkadaş çevresinin, gelip gidenlerin, eşin dostun okurların anlattığı hikâyelerden oluşuyordu Bi Gece Daha. Her bölümün başında, ilk karede dergi çalışanlarını baskı öncesindeki gecede biraraya gelmiş olarak görüyorduk, herkes bir yandan kendi işini tamamlarken bir yandan da laflıyordu. Birisi bir hikâyem var veya biri anlatmıştı diyerek lafa giriyor, böylece onun anlattığı hikâyeyi okuyorduk. Sonra bir başkası, sonra bir diğeri geliyordu. Lafın karnı yok misali hikâyeler birbirini takip ediyor ve o haftanın köşesi tamamlanıyordu. Nasıl hikâyelerdi? İki üç kare içinde biten kısa ve tok fıkralar olarak görülebilirler. Mutlaka minimal tercihlerde bulunan, abartıyı bile önemsizleştiren, bir rastlantıyı, hayal kırıklığını, beşeri bir utanmayı, rutini, çocukluk hatırasını, arzuyu, kaçamağı, eski bir aşk hikâyesini, nemrut bir amcayı, otoriteyi alaşağı eden, taşrayı, kenar mahalleyi resmeden şeyler betimleniyordu.  O gün gülüp geçtikleri ama geçmişte utanıp sıkılıp hicap duydukları, dumura uğradıkları şeyleri anlatıyordu hikâyeciler. İsyankâr bir hallenmeyi, ergence bir neşeyi veya... Geçerken şahit oldukları, duyup da çok güldükleri şeyler de olabiliyordu ayrıca. Hikâyelerin belli bir türü ve planlanmış bir yönü yoktu. Aralıklarla kadınlar anlatıcı olsa bile muhabbet erkekler arasında dönmekteydi ve erkekler arasında dönen muhabbetin doğal dolantısı cinsellik, argo ve hınzırlıktı kaçınılmaz olarak. Eğleniyoruz düsturu okura da aksediyordu. Hikâyeler değişse de asıl hikâyeciler dergi çalışanlarıydı. Kendilerini anlatıyor ve Aratan'ın çizgileriyle resmediliyorlardı. Mahremiyetin ifşasının, dergi mutfağının ve çizerlerin dünyasının betimlenmesinin okurla ilişkiyi yakınlaştıran bir sonucu var elbette.

Çizgi romanın bu denli kişiselleşmesi Batı'da da tartışıldı. Eleştirilere bakılırsa çizgi romanın serüvenden-büyük hikâyelerden uzaklaşması, kendi içine kapanması türün marjinalleşmesine vesile oluyordu. Ya da düşen satışların bir nedeni olarak mesele ediliyordu. Bugün, özellikle grafik roman akımına karşı haksız bir eleştiri olarak halen yinelenmekte. Satışların düşmesiyle ilgili çok sayıda başka neden gösterilebilir ama hikâyelerin minimalleşmesi ya da kişiselleşmesi olsa olsa bir zenginlik sayılabilir. Satış elbette ki çoğu zaman tek belirleyici;  piyasa, üslubu ve anlatı türünü keskin ölçülerde biçimlendiriyor. Yukarıda Bi Gece Daha ancak Pişmiş Kelle gibi satış baskısı olmayan bir dergide yayınlanabilirdi dedik, şöyle de diyebilirdik:  mizah dergileri satışlarının yüzbinli rakamlardan onbinlere indiği yıllarda böyle bir anlatı üretilebilirdi, daha önce değil. Kişisel, kendisini hikâyesinin merkezine alan sarkastik  bir anlatı Gırgır'da yayınlanamazdı veya hevesten öteye gidemez, bu kadar uzun ömürlü olamazdı.  Albüme gelince, böylesi bir toplamanın nostaljik bir tarafı olmuş. Metin Demirhan'ı görüyorsunuz örneğin, Faruk Bayraktar'ın ne kadar komik olduğunu hatırlıyorsunuz. Diziye önemli katkısı olan ama görünmek istemediği için çizilmeyen büyük yazar Engin Ergönültaş'ın hangi hikâyeleri seçtiğini düşünüyorsunuz.  Abilerin ve gençlerin anlattıklarının farklılığını izliyorsunuz, neyi anlatmaktan zevk aldıklarını çıkarsamaya çalışıyorsunuz vs 

Kemal Aratan, daha ilk işlerinden itibaren büyük bir yetenek olduğunu belli ediyordu. Çizgisini bir bukalemun gibi birbirinden farklı üsluplara uydurabilen, çizmekten zevk aldığını hissettiren benzersiz bir usta oldu. Çizgili dergiler geniş kadrolarla çıkarlar, çizerler arasında yaşanmışlığa,  maharete ve yaşa göre bir hiyerarşi kurulur. Herkesten herşeyi çizmesi istenmez. Biri ya da birkaçı genel toplamdan farklıdır. Kapağı biri çizer; vakit daralırken-baskıya giderken  yapar bunu, hızlı, güzel ve farklı çizeceğini bilirsiniz. Gösterişlidir, yenilikçidir, derinliklidir, uyumludur, pratiktir. Kapağa baktırır o çizer. Gazete tezgahında dikkat çekmesi istenir. Kemal Aratan, baktıran ve dikkat çeken, cezbedici çizgilere sahip bir çizer oldu hep. Sabah bilmeyen ömürlerdendi. Geceleri, masa başında kamburunu çıkartarak senelerce çizdi. Öyle ki o olmadan büyük bir mizah dergisi düşünülemezdi. Çizerliğin şahikası varsa, oralarda bir yerde gezindi. Kişisel olarak çizerken en çok mutlu olduğu çalışmanın Bi Gece Daha olduğuna inanıyorum. Yeknesaklaşmadan sürdürülmüş ve bırakılmış bir şey, hakikaten de kişisel hatıralara denk düşüyor üstelik. Okurken siz de hissedeceksiniz, sayfaları çevirirken kıkırdayan çizerleri duyabiliyorsunuz sanki. Ter kokusunu, sigara dumanını. Güzel iş.

Radikal Kitap, 22.3.2013

Takoz (6)

Prova: Baskıya gidilmeden önce kontrol amacıyla yapılan deneme baskısı.

Kutup: “Halk için yazan Hüseyin Rahmi Gürpınar, sanat için sanat ilkesine inanan ve seçkinlere seslenen Halit Ziya Uşaklıgil’in tam karşı kutbunda yer alır.” (Berna Moran).

Varak: El yazması eserlerin her bir yaprağı.

Sol: “Ellili yıllarda solcuyduk ama edebiyat solcusuyduk. Edebiyattan öğrendiklerimizle solu öğrenmiştik. Kendimiz edebiyattan çıkarsamıştık.” (Adnan Özyalçıner)

Küçük Adam: “Orhan Veli ile gündeşleri yazınımıza bir küçük soktular. Yıllardır çıkaramadık.” (Turgut Uyar).

Nehir Roman: Bir dönemin olaylarını veya kuşaklar boyunca bir aileyi anlatan roman ya da roman dizisi.

Kutsal Bahane: “Ben, kutsal bir bahaneyim, belki de bir sığınağım kendime.” (Turgut Uyar).

Maya Galerisi: Adalet Cimcoz’un işlettiği, edebiyatçıların uğrak yeri olan sanat galerisi.

Kökü Dışarıda: Cemil Sait Barlas’ın mecliste yaptığı konuşmada sol yayınları ve Markopaşa’yı kastederek kullandığı, sonradan büyük yaygınlık gösteren dışlayıcı niteleme.

Tereke: Miras, bir sanatçıdan geriye kalan, taslak ve notlarından yayımlanmış çalışmalarının toplamı.

Parmaksız Hamdi: Kırklı yıllarda pek çok yazar ve şaire, solculuk suçlamasıyla işkence yapan emniyet görevlisi.

Yazarak Ölmek: Salah Birsel’in yazma şiarı.

Ayrıbasım: Bir makalenin ya da öykünün yayınlandığı dergiden ayrı olarak tek başına basılması.

Dekadan: Ahmet Mithat’ın dili bozdukları için Edebiyat-ı Cedide – Servet-i Fünûn çevresine yönelik olumsuz niteleme. 

Altan Abi

Altan Erbulak, Türk karikatürünün en az uyuyan adamı. Çubuklu pijama, pofuduk terlik; Böcek, taş arabası, Cafer. Yeşilçam’da “iyi arkadaş”. Yere en yakın çapkın. Çizginin Orhan Boran’ı. Gülünce gören gözler. Uzun bacaklı bıcırık kızların çizeri. Bedri’yle beraber Dolce Vita mümessili, Vatan’dan. Erol Günaydın’ı, Münir Özkul’u ve en çok kendini anlatan adam. 

Memleket mizahının imtihanları

Bir yayın mecrasına, bir dergiye yazı yazmayalı çok uzun zaman oldu, editörlüğü bırakalı üç yılı geçtiğine göre en az o kadardır gibi geliyor, karıştırıyor bile olsam, böyle hissediyorum. Arada özlüyorum filan desem de.. senaryo dışında başka bir şeylerle uğraşırsam vicdan azabı çekiyorum, bitsin de ondan sonra diye diye... geçip gidiyor günler. 

Neyse laf uzamasın, meraklısına, #Tarih dergisine mizahla ilgili kısa bir yorum yazdım, duyurmuş olayım.  

Bir albümden çıkanlar

Hadi pandemi filan hatlar karıştı ama ben evveliyatından söz edeyim, geceleri dışarı çıkmak, geç saatlere kadar eğlence mekanlarında takılmak, sabahlamak, bir mekandan diğerine geçmek, cila çekmek filan bende hiiç yoktur, tek ilgim galiba, edebiyatına ilişkin... İronik ve tuhaf olduğunu kabul ediyorum, geceleri yaşayan ve çalışanlara dair pek çok şeyi toplarım, okurum, incelerim.

Epey oluyor, altmışlı yıllardan, Beyoğlu'dan, bir pavyon çalışanına ait bir fotoğraf albümü elime geçti. Meğerse, bir transbireymiş, onun aşağı yukarı on yıl süren çalışma hayatından elli altmış tane fotoğraf düşünün... Arkadaşları, sevgilileri ve kendisine ait siyah beyaz fotoğraflar. 

Bir arkadaşım albümü incelerken şapsik biçimde "tıpkı annelerimizin aile albümleri gibi" dedi, "daha radikal bir şeyler bekliyordum" diye ekledi.

Fotoğraf, hele o yıllarda, pahalı bir şey olduğundan, banyosuydu-baskısıydı bir profesyonele, bir aracıya ihtiyaç duyduğundan epeyce resmi bir şeydi, polaroid çıkana kadar mahrem şeyler çekilemezdi filan... Şunu demek istiyorum, hani hepimizin bir kamusal bir de gizli senaryosu var ya, ona göre yaşıyoruz ya... Arkadaşım, underground saydığı bireyden ahlaka ve hayata dair muhalif "manzaralar" bekliyordu, evvela diyelim, teknik olarak imkânsız ölçüsünde zordu...

Bir de sahiden de bunu (o muhalifliği) istiyorlar mıydı emin değilim, yani gayri ahlaki bir iş yapıyorlardı ama o "mesaisi" olan bir işti ve iş bitince normale karışıp gidiyorlardı. Aile kuruyor, çocuk büyütüyor, geleneğe dair ne varsa ona uyum gösteriyorlardı. 

Ve bence, gece çalışanları, anaakım dediğimiz genelgeçer ahlak kurallarının dışında düşünmek istiyoruz, veya öyle yaşadıklarını sanıyoruz... Oysa iktidar partilerine oy veren, güce tapan çoğunluktan çok farklı düşünmüyor ve yaşamıyorlar... 

Meslek

Anadolu’da Meslekler: Bülükçü (sünnetçi), belber (berber), mitilci (yorgancı), murçu (lağımcı), müettiş (müfettiş), mühreci (duvarcı), ebigat (avukat), yöreci (değirmenci), munsur (icra memuru), salgıncı (tahsildar). 

Karanlık Güzelleme

Bazı kavram ya da adlandırmaları tek biçimli anlamaya teşneyizdir. Efsane dendi mi bir olumlama yapıldığını düşünürüz, hâlbuki “doğru olmayan, uydurma olduğu” aşikâr bir anlamı daha vardır sözcüğün. Hakeza, masal dendi mi yine bir iyimserlik hissederiz, çocuklara yönelik bir öğreticilik, bir masumiyet girer devreye. Oysa, sözlü kültürün içinde, masallar çocuklar için üretilmiş değildir. Herkese anlatılan, nesilden nesile aktarılan, kural ko(ru)yucu, korkutucu yönleri vardır masalların. İyilikle kötülüğün, günahla sevabın, hayatla cehennemin mukayesesi yapılır. İyiliğin, erdemin, sevabın ve vicdanın, yaşanan hayata galebe açıldığı tahkiyeler dinleriz. Masallar bu bakımdan ahlak tartışması içerirler ve ekseriyetle korkutarak, bir eksikliği göstererek kendilerini var ederler. Şaşırma ve irkilme, her masalın içinde vardır ve bugün anlatılabilen masallar, modern pedagojinin cenderesinden geçmiş, süzülmüş ve seyreltilmiş, kabul edilebilir sınırlara çekilmiş, yenilenmiş metinlerdir.

Yakınlarda ilginç bir çizgi roman yayınlandı, kapağında “çocuklar için değildir” uyarısıyla çıkan Karanlık Güzel’den söz ediyorum. Şöyle bir sayfalarını karıştırırsanız, göz alıcı yumuşak renkleri, sevimli ve çocuksu çizgileri olduğunu göreceksiniz. Tek kelimeyle masalsı, masal bahsi oradan geliyor. Karanlık Güzel’deki sevimli karakterler, bugüne dair, çocuk kitaplarında, çizgi filmlerde, belki Holywood’ta gördüğümüz, aşina olduğumuz çizgilerle sunuluyorlar ama karanlık bir farkla… Bu sevimli, komik çizgili, güler yüzlü karakterler dehşetli bir hikâyenin, hatta bir ölünün içinden çıkıyorlar…

Küçük bir kız çocuğu ormanda nedeni belirsiz bir biçimde ölüyor ve onun içinden küçük, sevimli canlılar çıkıyor, hepsi masalsı güzellikte, naif ve masum görünüyorlar. Tam sayfa resmedilen sahne, Swift’in Gulliver’inin Cüceler Ülkesinde uyanmasını hatırlatıyor. İrkiltici olan, küçük canlıların bir çocuk ölüsünün içinden çıkmaları… Ölen kızı aralıklarla çürürken de görüyoruz. Sevimli karakterler mutlak bir ben-merkezci egoyla, sadece kendilerini düşünerek, ne olduğunu sorgulamadan ve ölen kızı hiç umursamadan yaşamaya başlıyorlar. Hikâye öyle tuhaf ilerliyor ki bir ara Golding’in Sineklerin Tanrısı gibi kendi aralarında bir hiyerarşi oluşturacaklarını düşünüyoruz, orada kalsa, andırmıyor değil, orada kalmıyor, karakterler küçük kızın evcilik oyunun iyimserliğiyle sürekli güleryüzlü görünüyorlar. Büyük bir sükûnet ve yalınlık içinde öldürebiliyorlar örneğin. Her biri Chucky’nin dehşetini taşıyorlar diyemem ama peri masalının bozulmasına katlanamayan, gücün etrafında toplanan bir topluluk görüyoruz. Hikâyeciler bize şunu sorduruyor ısrarla “Nasıl bir toplum anlatılıyor?” Orman-Doğa metaforuyla insan türünün hayatta kalma dürtüsünün hikâyesini, kaosu mu betimliyorlar? Karakterler dayanışmacı bir akılla değil, kurnazlıkla, hasetle, hesapla yaşıyorlar çünkü. Barbie’nin süsü, evcilik oyununun karikatürü, gerçekten kaçma, ne yapıp edip tek bildikleri oyuna dönme arzuları tek tek gösteriliyor. Güzel, bakımlı, kibar ve ölçülüler. Ne yapsalar vahşi görünmüyorlar, itaat etmek, haddini bilmek, kurallara uymak ve her ne olursa olsun evcilik oyununu sürdürmek hayatlarının asıl mottosu… Dışarıdan bakınca iyimser ve ışıltılı, içine girince soğuk ve karamsar bir masalsılık…

Çocuklar şimdiki zamanı yaşarlar ve yetişkinlerin kurallar dünyasını sürekli ihlal ederler. Büyümek, onların kurallara uymayı öğrenmesi demektir. Çelişkilidir, zira çocuklar büyürken yetişkinleri taklit ederler ve bunu yaparken de yetişkinlerin kuralları ihlal ettiğini fark ederler. Edebiyatın edeb temelini düşünün, ne desek az, edebiyat edepsizlikle uğraşır en çok. Çizgi roman çocuklar içindir ama hep yetişkin görünmeyi arzular. İsyan ve bastırma, düzen ve anarşi, kural ve kuralsızlık, itaat ve inkâr… Bitmeyen itişme ve çelişkiler… Karanlık Güzel’in çocukları, çocuksuları, oyuncakları, yaratıkları, adına ne dersek diyelim, isyan ediyorlar aslında, yetinemiyorlar, ebeveynlerin krallığını taklit ederek, geçmişi ve geleceği düşünmeyen, ânı yaşayan “gerçek dünyayı” yeniden kuruyorlar. Bunu yaparken de tümüyle iyiliğe dayandırılmış dünyalarından kurtulmalarının biricik yoluna başvuruyorlar: kötülüğe. Ancak bu yolla özgürleşecekler belki de.

Fabien Vehlman, Türkiye’de Spirou senaryolarıyla tanınıyor, Fransa’daysa daha çok Le Marquis d'Anaon ve Seuls çizgi romanlarıyla biliniyor denilebilir. Çalışkan yazarlardan. Albümün çizeri olarak gözüken Kerascoët ise karı-koca olan Marie Pommepuy ve Sébastien Cosset’in ortak imzası, uzun yıllar animasyon sektöründe çalışıyorlar, en bilinen işleri bir ara Türkçede de yayınlanan Küçük Vampir dizisi. Sayısız çocuk kitabı resimledikleri, Karanlık Güzel’e bakınca anlaşılıyor zaten. Albüm, İngilizceye çevrildikten sonra özel bir ilgiyle karşılaştılar demek gerekiyor. Keşfedildiler veya. Bir başka önemli çalışmaları olan, Hubert’in yazdığı Beauté de farklı dillere çevrildi bu ilgiden sonra. Sahiden ilginç bir albüm Karanlık Güzel… Gücünü farklı okumalara açık olmasından alıyor... Hobbes’un Leviathan’ı da var işin içinde, hayatta kalma mücadelesi, karakterlerin farklılaşması ve yeterince gelişemeyen türlerin yok olmasının anlatıldığı Darwinci doğal ayıklanma yasası da… Naifliği ve iyimserliği alaşağı eden büyükler için yazılmış bir masalsılık. Tuhaf bir zaman hikâyesi, Bernard Shaw çok önce söylemişti, “ömür boyu mutluluk mu, buna kimse dayanamaz, dünya cehenneme döner!”

Radikal Kitap, 13.5.2016

Murathan

Günahkâr kullarından edebiyatın. Zamanın tutsağı, öfkesi ve en çok yazanı. Cennete gidiyor taş kalpliler, evlerin kapısını çalıyor hikâyeler ve kedere bakıyor gümüş aynalar. Ankara gecesi, İstanbul sabahı ve Şehrazat’ın Mardin masalı. Her şeyi duymalı, her birini bilmeli, hepsini anlatmalı. Çarşının akrebi ve yelken açtıran sıcak yeli. Bakır kırı, gökçül, gökkır, gülpeşe ve diğer az bulunan renklerin sırdaşı. Murathan Mungan, Türkçenin en huysuz gökkuşağı. 

 

Sırtını Dönme!

Sadece Teksas Okurum

Yıllar önce, galiba doksanlı yılların başında, Ankara'da, Akay yokuşunun girişinde bir ayakkabı boyacısı vardı. Eve giderken hep görürdüm, yaz kış Teksas Tommiks okurdu. Konuşmuş değilim, muzipçe, bu kadar yıl aynı kitapları okumasını, evirip çevirip esseGesse devirmesini ve bir türlü bitirememesini düşünüp gülerdim.

Asistanlığım sırasında okul gazetesinin arşivinde, geçmiş yıllarda öğrencilerden birinin çektiği fotoğraflar arasında görmüş, yukarıdaki resmi kendime ayırmıştım. Kim çekti bilmiyorum.

Tommiks okuyan boyacıyı bilen, gören, konuşan başka çizgi romansever insanlarla karşılaştım. Pek çok kişi benim gibi düşünmüş, hatta biri başka bir çizgi roman götürdüğünü, adamın ilgilenmediğini dahi söyledi. Belki Boyacı parayla sattığını sanmıştır. Almamış. Alsana-almıyor. Fıkra gibi.

Hep aynı şeyleri okuyan insanlarla karşılaşınca o boyacıyı hatırlarım. Saplantılı bir durum elbette. Hani bazen sadece Çehov okurum diyenler oluyor, e okudum bitti, şimdi ne olacak diye kendilerine sormuyorlar.

Nereye bakıyor bu arkadaş?

Numaracı bir ilüstrasyon bu, o bakımdan hoşuma gitti... Güya, Pisa Kulesinin eğikliği üstüne bir espri yapılmış, "bana mı öyle göründü?" yazılmış, bunu bizimkiler eklemiş, orijinalinde hiç olmamış olabilir... Sonuçta İtalyan Grand Hotel'den alınmış, uyarlanmış bir dergi Yelpaze...Pisa'yı bizden iyi bildikleri aşikar....

Mesele zaten o değil, ilüstrasyonun ortasına güzel bir kadın istiflenmiş... Hemen arkasındaki yakışıklı arkadaş var, bir yere bakıyor... İlk izlenim, kadının poposuna bakıyor gibi, oysa bakmıyor, o sebeple numaracı bir ilüstrasyon...

Okur olarak biz bakıyoruz, erkek gözüne hitap etmişler ama o erkeğe baktırmamışlar... İyi ilüstrasyonun bir iki numarası olur, ben muziplikle okuru konuşturanları seviyorum...

Hayat pahalılığı bir cazu mudur?

Kırklı yıllarda Ramiz, "hayat pahalılığı kenar mahallelerde" diyerek bir dev cadı-cazu çizmiş... Özellikle yetmişli yıllarda enflasyon, ejderhayı andırır biçimde çizilir, komik de betimlenirdi. Yani bu resme bir alışkanlıkla baktım, o sebeple farklı geldi. Ürkütücü ve dehşet uyandırıcı resmedilmişti. 

Önce kadın sandım, hayır, böylesi bir belirginleştirme yapılmamış...Korkutmak, iğrendirmek istendiğinden o faslı "muğlak" tutmuşlar, kadın gibi ama erkek de olabilir, kadın kıyafeti giyerek soygun yapan saçları kazınmış yarı çıplak hırsızlar, Avrupa halk kültüründe geniş bir yer tutar, bu bakımdan karikatür hafif tertip "yabancı" duruyor... 

Acaba diyorum, o yılların Fransız karikatürlerinden mi esinlenilmiş... Geçen yüzyılın ilk yarısında dünya karikatürü bazen bir hastalığı, ya da şehvet duygusunu mesela insansı düşünerek çizerdi, böylesi bir alışkanlık vardı. Ramiz'in etkilenmemesi mümkün değil, ilk modern karikatürcülerimizden...

Hasılı kelam, bu cazu hoşuma gitti. 

Ticaret ve Kompozisyon

Ortaokula başladığımda müfredatta sadece bir tane seçmeli ders vardı ve o da okula başlarken, ta ilk günden seçiliyor ve üç yıl boyunca hiç değişmeden devam ediyordu. 

Babam ve annem, benim sanat sepet gibi kıytırık işlerle uğraşmamı bir gün bile istemedikleri için doğal olarak fikrimi sormadılar ve beni "Ticaret" diye bir derse yazdırdılar. Diğer ders, Kompozisyon'du... Türkçe dersinin bir türevi gibiydi... Ticaret ise bildiğin muhasebe meslek dersi... 

İlkokul ikinci sınıfta 45 defter sayfası süren Kovboylar isimli bir roman yazdığımı not olarak düşeyim... Eserim vardı yani, tınmadılar bile!

Anlatacak çok şey var da... ben Ortaokula döneyim...Sınıf o dersler olduğunda ikiye ayrılıyor, nerde sevdiğim arkadaşım varsa Kompozisyona gidiyordu...Kös kös oturuyor, muhasebe eziyeti çekiyordum. Tamam, Kompozisyon da, hani parlak bir şey değildi ama bana daha kolay geliyordu, sonuçta o yıllarda Türkçe derslerinde en az dört puanlık bir kompozisyon sorusu sorulur, ben de rahat rahat sınıfı geçerdim. 

Hayatımın ilk seçmeli dersini seçememiş olmak değil, fikrimin dahi sorulmamış olması içimde ukdedir. 

E ne oldu, yazarak geçiniyorum...

Popüler olanla yaşamak

Seksenli yıllardan, mizah dergilerinin rağbet gördüğü, ticari olarak "kazanç" getirdiği günlerden bir kapak... Hürriyet gazetesi, "Dalga" diye bir mizah ilavesi veriyormuş... 

Dün, Cibali Karakolu oyunundan bahsetmiştim. Kapaktaki espriye göre o günlerin popüler televizyon dizisi "Hill Caddesi Karakolu" tabela değiştirtmiş... 

Diğer polis, arkadaşına "tv dizilerinden senin kadar etkilenen adam görmedim" derken popüler kültür eleştirisi yapıyor... Garip elbette, çünkü mizah dergileri en çok televizyonun ekmeğini yediler, onun popülerliğinden faydalandılar, eleştirdiler, taklit ettiler... Gözleri kulakları hep televizyondaydı. Yani, televizyondan  asıl etkilenen onlardı. 

Diğer yandan, garip de değil, bu kadar etkilenip, etkilenenleri küçümsemek de popüler kültürün işleyişinden kaynaklanır. Her tüketici, kendini "tam" kendisi dışında herkesi "eksik" görme eğilimindedir... Kananlar, kapılanlar, bayılanlar, taklit edenler hep o "eksik" olanlardan çıkar filan... 

Tabii, şunu da merak ettim, Cibali Karakolu dizi olarak oynadı mı yahu dedim. 

Paşa hazretleri

Ellili yıllar, Demokrat Parti dönemindeyiz, geçmişe özellikle İnönü'ye yönelik bir tepki var, namlı teotaracımız, herkesi kıkırdatan ünlü komiğimiz Muammer Karaca, reklama bakılırsa, Paşa Hazretleri isimli bir komedi oynamış... Çok değil, iki üç yıl önce böyle bir oyunu oynamak akla dahi getirilemezdi. 

1950-54 arası toplumun rahatladığı, hissiyat olarak daha iyiye gittiğimize inandığımız yıllar...Herkesin ağzında bir "hürriyetler"... Biz bugün, işlerin vardığı yeri bilerek farklı biçimlerde yorum yapabiliriz ama o dönem, insanlar daha ümitliler, oy vererek iktidarı değiştirmenin gururuyla hesap soruyor ve rahat konuşuyorlar. Paşa Hazretleri isimli bir komedi böylesi bir ihtiyaca denk düşüyor. 

Oynanabilir ve herkes "eleştirilebilir" deniyor, üstelik gelen, gidenin hicvedilmesini istiyor ve yol veriyor...

Bazı sanatçılar sağcılıklarıyla hatırlanırlar, Karaca onlardan biri... Demokrat partili diye biliniyor, sonraları da mı öyleydi, doğrusu araştırmış değilim, 1978'de ölüyor, bulvar komedileri yapan popüler bir tiyatrocu... Bugün en çok hatırlanan oyunu, Cibali Karakolu... 

O da biliyorsunuz, İnönü döneminde, kırklı yıllardan kalma popüler bir simge, İstanbul'da Fatih'te, Cibali Karakolu işkence ve dayaklarıyla şikayetlere konu olan bir polis merkezi... Şikayet dilekçeleri örtbas ediliyor, geçiştiriliyor filan. Karaca, DP döneminde bir Fransız oyununu uyarlarken, bir yerelleştirme yapıyor ve isim olarak o kötü şöhretli karakolu seçiyor. Niye yapıldığı aşikar. Polislerin hicvedilmesi kolay olmadığından bugün o bakımdan hatırlanıyor filan ama o dönem, başka bir merakla seyrediliyor. Oyun senelerce sahneleniyor, örneğin ben, belki kırk yıl sonra Nejat Uygur'dan seyretmiştim, başka bir şeydi, CHP eleştirisi berhava olmuştu.  

Vedat bey

Asıl adı Abdülkadir Demirkan. Vedat, komünistlere ihanet eden, polise konuşan Vedat Nedim’den. Türkali, senaryolarda sansürcülere sempatik gelsin diye, numaradan. Evvela senarist çünkü. Yeşilçam’da savrulan hikâyecilerden. Hayır, evvela asker. Kuleli’de edebiyat öğretmeni. 1951 Tutuklamaları’nda tescillenen komünist. Çağdaşları kadar şair. Şiir yazmayanın solcu sayılmadığı, solculuğun şiirlerden, romanlardan öğrenildiği zamanlar. Nâzım’ın gölgesi. Gençler, TKP’yi arıyor, ara ki bulasın. Güven’in solcuları. Yukarısı  yukarıda, aşağısı aşağıda. Avluda volta atarak geçen yıllar. Sonra bütün komünistler gibi musahhihlik gazetelerde. Sonra Yılmaz’ın, sonra Yaşar’ın tanıştırdığı sinemacılar. Sonra iki ileri bir geri günler. Susarak, katlanarak. 55 yaşında romancı oluyor, Bir Gün Tek Başına’yla. Dumanlı. Sayılı günler diyerek doludizgin. Büyük polemikçi, çoğu zaman haklı, hep heyecanlı. Takvimsiz, saatsiz. Elleri var, gözleri var romanlarının. Yaşıyor komünistleri…