Karikatür niye öldü?

Çok değil üç dört ay önce Oğuz Aral'ın karalama defterleri diyelim, müzayedelerde satıldı. Aral'ın espri arayışları, eskizleri, konuşma metinleri, düşünceleri ve türlü hatırlatma notlarını içeren bu defterlerin bir kısmını ben aldım. Aralıklarla alıntılar yapacağım, benim elimdeki sayfaları da aynen yayımlayacağım, duyurmuş olayım.

Defterler yaprak yaprak ve karışık yayımlandığı (satıldığı) için sayfa sıralamasından emin olamıyoruz veya herhangi bir metni niye (ne niyetle-neresi için) yazmış emin olamıyoruz. Aşağıdaki alıntıda memleket mizahı ile batı mizahını kıyaslamış ve kendine özgü çıkarımlarda bulunmuş:

"Karikatürün ana vatanlarında yaşayan insanlar acaba niye karikatür seyretmez olmuşlardır? İnsanların artık mizaha

Batıda elektronik iletişim araçları batı insanının görme duyusunu köreltmiştir. İnsanın bir görüntüyü gözle algılarken eski dikkati ve duyarlılığı yok olmuştur. Nasıl yok olmasın ki?.. Her gece sadece tv de yüzlerce insan kurşun ya da bombayla ölüyor, yüzler insan öpüşüp sevişiyor, binalar yanarken, yüzlerce araba taklalar atıp devriliyor… Tabii bu görüntülerin arasında bol bol fışkıran kola şişeleri, fişmekan şampuanla yıkanmış uçu şişelerden şişelerden bol bol kola fışkırıyor, fişmekan şampuanla yıkanmış saçlar uçuşuyor, koltuk altlarına filan marka deodrant fass diye sıkılyor, sürekli açılıp kapanan ağızlar, değişik markalardaki jambonları, çikolataları, peynirleri yutup duruyor.

Bütün bu saldırgan görüntüler çorbası içinde batılı insanın gözle algılama duygusu aşınıyor. Giderek köreliyor… Artık ondan ince bir çizgiyi izlemesini, ve o çizgideki espriyi ve mizahı yakalamasını beklemek hayal oluyor… Zaten, bu beklentimizde de görsel saldırının büyüklüğünü düşünürsek bunu insanlardan beklemek de haksızlık olur.

Böylece yine Karikatürü batıda mahveden bir ikinci neden de, sözlü ve çizgili düşünce suçlarına gösterilen aşırı hoşgörü olmuştur. Bu olumlu neden yani otoritedeki hoşgörü karikatürdeki en zevkli unsur olan tehlike unsurunu yoketmiştir. Tehlike yokolunca çizen için de seyreden için de mücadelenin tadı kaçmıştır."

Önce küçük bir uyarı: defterde nasılsa ona uyarak bir dizgi yapmaya çalıştık, üstü çizili kısımlar, bizzat Aral tarafından çizilmiş anlamına geliyor.

Sonra bir iki  not düşeyim. İlginç bir biçimde karikatür "seyretmez olmuşlardır" demiş, okumak dememiş, seyretme vurgusu yapmış, dergicilik anlayışını da özetleyen bir nokta bu... Gırgır'da okunacak değil seyredilecek bir dergi istediğini, Akbaba'nın bol yazılı içeriğinin dışında-aksine bir dergi hayal ettiğini biliyoruz. Karikatür konuşurken sinema, tiyatro, pandomimden söz etmesi boşuna değil.. 

Diğer konuyu ise Avrupa'da televizyon kültürüne ve onun hoşgörü dediği yaşama kültürüne bağlamış. Batılılar görsel kültüre doydukları için karikatürü arkaik buluyorlar demeye getirmiş. Bu şu mu demek acaba? Bizde televizyon güçlü olmadığı için mi Gırgır çok sattı. İkinci kısımda ise Batıda sanatçıya ve muhalefete baskı olmadığı için (bir başka deyişle her şeyi çizebildikleri için) karikatür işlevini tamamlamış, gücünü yitirmiştir iddiasında bulunmuş. 

Kısa bir yorum yapayım. 

Tahminen söylüyorum, yazı en az otuz beş yıl önce yazılmış... O günün kapalı toplumunda, global kültürün farkında olmayan Türkiye'de söylüyor bunları. Defalarca yazdım, Oğuz Aral, Gırgır'ın dünyanın en çok satan üçüncü mizah dergisi olduğuna inanıyordu, niye inanıyordu bilemiyorum, bizzat derginin yayıncısı olan Simavi'nin asparagas olduğu aşikar olan haberine niye inanıyordu diye sormak gerekiyor aslında. Gırgır tabii ki çok satıyordu ve önemliydi ama böyle bir sıralama yok, Amerika'dan Mad, Sovyetlerden Krokodil'i seçerek (cımbızlayarak), soğuk savaşın iki süper gücünün yanına Gırgır'ı koyarak bir sıralama yapılamaz. Bütün dünyayı ve o iki ülkedeki diğer dergileri sıfırlayarak konuşmak istiyor, Gırgır'ı vesile etmek için abartıyor, yok sayıyor. Bu durum ancak kibirle, ilginç diyebileceğim bir narsizmle açıklanabilir bence. Şunu demek istiyorum, aklında Gırgır kadar çok satan dergi olmadığı inancı ve önkabulü olduğu için görsel kültürle aşınan-körelen batılı uygarlığı imgesinden söz ediyor. Doğru değil veya abartıyor diyeceğim.