Çizgi Roman, Bizler, Onlar ve Diğerleri

Elime bir (yerli) çizgi roman dergisi ya da fanzin’i geçti mi eski heyecanlar, eski tutkular yeniden alevleniyor. Aslında bu yaşımda ve geçmişimle çok daha “cool” olmam gerekiyorsa da işte olmuyor. Ünlü bir sorudur, çeşitli yanıtları olan: “Neden çizgi roman? Acep bu da batı taklitçiliği olmasın mı, müslüman mahallesinde salyangoz satmak türünden?”. Bizler ve sizler böyle olmadığını bilsek bile “onlar” bilmemezliğe geliyor, “diğerleri” ise başka dünyalarda yaşıyor.

Acıdır ve de gerçektir: bugün çizerler başka alanlara geçmeyi düşünüyorlar, geçiyorlar. Çizgi romancıları bir araya getirmek, bir arada tutmak için gayret gösterenler, hatta lokal açanlar (evet, Sarkis gibi) duruma umutsuzca bakıyorlar, media konunun köşesinden bile geçmiyor ve saire ve saire. Bir de, bence en önemlisi, profesyonel ya da amatör boyutlar içinde yayını sürdürmek için inatla, inançla “kutsal mücadele”yi sürdürenler. Eh, onlar da olmasalardı bu yazı da zaten olmazdı.

Tüm bunlar bolca çiğnenmiş laflardır, benden önce bunları sizler defalarca tekrarladınız, ‘onlar’ ise hiç takmadılar. Meraklılar, tutkulular, koleksiyoncular ve az sayıda çizerlerle iş bitmiyor. Belki de, yeniden, o yukarıdaki soruya dönmek gerekiyor, hani o neden çizgi roman sorusuna (bunun paraleli ise nasıl bir çizgi romandır ki estetik boyutları bir hayli geniş, tartışması bir hayli karmaşık).

Her işin bir “ulusal” geçmişi ve geleneği vardır, her şeyin “ulusal” bellek, beğeni, örf ve diğerlerinin içinde bir gerekliliği ve işlevselliği vardır. Üstüne üstlük her konu, bir ulusun “kültür” ve “genel kültür” çerçeve ve tanımlaması içinde, ayrı bir önem ve gereksinim taşır.

Batı kültürü, Doğu kültürü, Batılı / Doğulu kültür sentezi derken biz halen bir ortak noktaya, bir ortak ve paylaşılan noktaya varmış değiliz ya da varmış gibi görünmüyoruz. Dünyasal, evrensel boyutlarda “kültür” dediğimizde, ulaşılması gereken “çağdaş kültür” dediğimizde neleri kastediyoruz ve çok geniş yelpazenin içine neleri kabul ediyoruz?

Edebiyatımızda kurguya (fiction) dayanan birçok türler (ister pop olsunlar, ister olmasınlar) yok denilecek kadar azdırlar. Bilim kurgucu olamıyoruz, çünkü teknolojik bilgi ve uygulama konusunda daha katedeceğimiz yollar vardır; dış kaynaklı yazarların, iyisi ve kötüsü ile, bolca okur buldukları korku ve gerilimde ürün verenimiz yoktur, özel hafiyelerimiz olmadığı için polisiye edebiyatımız da yoktur (buna karşın kiralık katillerimiz boldur). Liste uzayıp gidiyor ve ne ilginçtir ki bu listedekiler, dön dolaş, çizgi romanlara varıyor, çizgi romanların temel tematiğini oluşturuyor.

Tüm yukarıda saydıklarım “kültür”ün neresindedir denilecek. Kanımca (ve bu Batılı, Levanten-Türkiyeli kafam ve içindeki beynimle) tüm bunlar çağdaş, “global” kültürün birer parçaları.

Dönelim çizgi romana: Türkiye’de çizgi roman yok demek hiç kuşku yok ki bir haksızlık olur ancak... ışin doğrusu sürekliliğin varolmamasıdır. Ya gelenek? Resim geleneği böylesine “yeni” sayılırken çizgi roman geleneği ne arar?

Çizgi roman tarihçisi değilim, araştırmacısı da değilim, sadece meraklısıyım. Nedir ki, okuduğum kadarıyla, Batı kendi geleneğini Mısır’ın duvar fresklerinde ve Bayeux halılarında ararken bizler minyatürlere başvurup ola ki bir başlangıç noktasını buluruz, yaklaşık bile olsa.

Acaba sorun hep gelenek ve dayanak mı? Değildir, gelenek yoksa sıfırdan başlayıp kendi geleneğini kendin kurarsın, senden sonrakilere miras olarak teslim edersin.

Biliyorum, şimdi “onlar” diyecek ki: “Bu adam, bu yaşında (65) hep uçuk şeylerle uğraşıyor, kimi yazılarında ve de özel ilgi alanlarında”. Ola ki öyledir, ne ben ne de beni bilenler bundan şikayetçi değiller, galiba aksine. Hayır, beyler, baylar ve arkadaşlar, sorun bir başka noktada: malzemede ve değerlendirmede. Bizler “hayal gücü” denilen olaya inanıyoruz, bunu kullanıyoruz, bundan doğal (ola ki doğa üstü) bir zevk alıyoruz. “Onlar” ve “diğerleri” ise gerçek gerçek diye inleyip boyutsuzluğun içinde dön dönüyorlar, bir şeyler anlatmaya kalktıklarında da o çok önemli, çok evrensel (genelde küçük) çevrelerini anlatıyorlar.

Ve değerlendirme: Sağır Sultan (bu durumda kör ve sağır sultan da denilebilir) bile bilir ki “çağdaş” sanatların “çağdaş” kriterinde (evet, bizler biliyoruz onlar ise daha bilmiyorlar, bilmek istemiyorlar tüm çağdaş görünümlerine karşın) bir Dokuzuncu Sanat vardır. Evet, Sherlock Holmes’un sadık (ve “naif”) yardımcısı Doktor Watson’a dediği gibi: “ıt’s elementary, my dear Watson”. Bu çok kısa tümceyi çevirmeye kalkmayacağım, sadece bunu not edeyim ki “elemantary”yi burada, bu bağlam içinde, ben tercihen “basit” değil de “ilkel” olarak algılıyorum. Eh, kimi Holmes olur kimi ise Watson. Seçim sizindir.

Nereden nereye! Neyse ola ki bir başka yazıda, daha mantıksal ve “gerçekçi” olmayı denerim. Cem Özer’in dediği gibi “Ben hep çizgi romandan yanayım” (yoo, hiç öyle bir şey demedi, keşke günün birinde bunu da dese), siz de öylesiniz. Onlar ise...

Giovanni Scognamillo

[Bu yazıyı, üzerinden çeyrek asır gibi bir zaman geçmiş, çıkarttığımız Koloni fanzini için Gio kaleme almıştı. Dünyayla, tutkuyla, amatörlükle ilişkisi her zaman coşku dolu olan Gio'yu saygıyla anıyorum.]