Kederi Çağırdık, Geldi Oturdu Yanımıza

Tuncer Erdem’in ilk çizgileri, zamanın enteresan dergisi Limon’da çıktı. Limon’un enteresanlığı, mizah dergilerinin alışık olmadığı biçimde yeni çalışmalara yer vermesinden kaynaklanıyordu. Erdem, Limon içindeki ayrışmada Nankör ve daha sonra Deli’yi çıkartan kadronun içinde yer aldı. Sonra edebiyat dergileri, haftalık ve aylık az satar muhalif siyasi magazinlerde çalışmaları yayınlandı. Başlangıçtaki tarzı çizgi romana yakındı. Kareler arası ardışıklık ilkesine dayanarak görselliği olan hikâyeler anlatıyordu. Giderek bu ardışıklığı önemsemez oldu. Şiire yakın duran cümlelerle (dizeler?) birlikte illüstratif kareler kullanmayı tercih etti. İlk çalışmalarıyla kıyaslanırsa metin ile görsellik uyumu her çalışmasında azalmaya başladı veya bu yakınlık hemen anlaşılamayan bir tarza dönüştü. Metinler, metaforik bir anlatımla başkalaştı ve görsellik, kendi dizgesi içinde uyumlu olma şartını pek önemsemez oldu. Şöyle de söylenebilir, Tuncer Erdem, okur ya da editör beklentilerine göre çizmez olduğu yeni bir üretim-yaratım evresine geçmişti. Bu değişim, Erdem’i başka bir safhaya taşıdı. Erdem, nasıl hikâyeler anlatıyor diye sorulabilir. Çünkü üretimine yataklık eden yayın mecraları değiştiğine göre, kişisel tercih kadar, çizgi anlatılardan beklenenler de farklılaşmış demektir. 

Günümüzün mizah dergileri bu türden çizgi anlatılar kullanmıyorlar. Popülerlik ve anlatısal bütünlük-süreklilik doksanlı yıllardan çok daha fazla aranıyor. Mizah dergileri bugün, neredeyse sadece, komik, saldırgan, bazen ajitatif, argoya başvuran ve ahlakla didişen anlatılara yer veriyorlar. Erdem ise geniş anlamıyla kederli bir estetiğe yakın duruyor. Aktüelle hiçbir biçimde ilgilenmiyor. Siyasete ve gündelik hayata hiç başvurmuyor. Zaman, mekân ya da tarihin olmadığı siyah-beyaz bir dünyadan enstantaneler istifliyor. İyilik ve kötülüğün, güzellik ve çirkinliğin arsızca yer almadığı, şeytanı ve sofusu olmayan bir dünya bu. Limon’dan, Deli’den bu yana yazıp çizdiklerine bakarsak, kederli karelerine rağmen katıksız karamsar olduğu söylenemeyecek bir anlatıcı Erdem. Onu tanımlayan en doğru ruh hali sanıyorum, içli bir bağışlayıcılık arayışı. Hayatı anlamaya çalışan perhizci biri o, belki bir Vaiz. İyimser de değil, dünyaya bakarken evvela sonbaharı, başıboş köpekleri, uzak köyleri, hırçın dalgaları, göçmen kuşları, çobanları, buharlı trenleri, eşyasız evleri, deniz fenerlerini, taşra tenhalığını gören biri. Eskiden koşan, koşarken neşelenen insanlar da çizerdi. İlk hikâyelerindeki Kafkaesk grilik, insan doğasına ilişkin suçlayıcılık, şehrin kodlarını deşifre eden betimleyicilik eskisi kadar öne çıkmıyor. Çocuksu bir espri de olurdu, iç ısıtan, onu da hatırlamıyor epeydir. 

Kısa bir süre önce yeni bir albümü çıktı, adı bile Erdem’in evrenini tanımlıyor: Kar, Kömür, Keder… Kapaktaki köpek, onun hemen arkasında duran bisikletli çocuk… İşte dedirtiyor insana, ben bu kederi hatırlıyorum. Albüm, boş sokaklar, yalnız başına duran çocuklar, konuşsalardı muhtemelen tek tük konuşacak insanlarla dolu… Yine balıklar, yine kayıklar, yine ufuk çizgisi… Kötülüğün bile sessiz olduğuna inanıyor Erdem… Odunluklara kilitlenen bisikletler, çürük çerçeveler, kırık camlar, gözaltlarındaki lekeler, ense kökündeki ağrılar, çocukluğundaki sesi arayanlar, nemli ayrılıklardan bahsediyor. Biz böyle bir toplum değiliz, gevezelik ölçüsünde çok konuşuyoruz, bir parça abartacağım ama böğürerek ağlıyor, gözümüzden yaş gelene kadar gülüyoruz. 

Erdem, bizi anlatmıyor, kendi dünyasını, kişisel hüznünü, çelişkilerle yüklü sükûnetini gösteriyor. Onun dünyasında yaşayanlar sanki suçluluk çekiyorlar. Hüzünlerinin nedeni, neşelerini kaybetmekten, iyiliği beklemekten, bilemiyorum belki de çıkışsızlıktan kaynaklanıyor. Hayali fenerin kıyısında duran, duvar dibine bavulları sıralayan insanlar yola çıksalar, denize açılsalar, başka bir ülkeye gitseler mutlu olacaklar mı emin değilim. Hepsi, evet hepsi suçluluk duyuyorlar. Masum olmadığımızın karinesi olarak boş gözlerle ufka, ormana, sokağa ve bize bakıyorlar. Tuncer Erdem, pişmanlığın ve kederin çizeri. İleride, daha konuşkan, bize, kendisini ve dünyasını anlatacağı bambaşka, belki otobiyografik bir hikâye anlatabilir diye umuyorum. Eskiden onun gibi çizen çeşitli isimler vardı, bugün onlar yoklar. Yıllardır kendisini de terapi eder gibi bize kederden söz ediyor. Garip, gelip insanın içine çöreklenen başka bir bağlamın hikâyecisi olarak üretmeye devam ediyor. 

Radikal Kitap, 22.4.2011