Tarkan, Fantastik Bir Türk

Tarkan yeniden yayınlanmaya başladı. Kuşkusuz, çizgi roman yayınlarındaki zuhur eden çeşitlilik hesap edilirse sürpriz olmayan bir gelişme bu. Serüven edebiyatının her türlüsünün iştahla tüketildiği bir evde büyüdüğüm için Tarkan’ın benim çocukluğumda önemli bir yeri vardır. Hürriyet’te yayınlanan sayfalarını kesip defterlere yapıştırdığımı, ilk aboneliğimin Tarkan dergisiyle olduğunu, 1978 yılında intihar eden yaratıcısı Sezgin Burak’ın ardından gözyaşı döktüğümü hemen söyleyebilirim. Henüz dokuz yaşında bir çocuk için alışılmadık bir ölüm ve kayıptı. Sahici bir eksiklik yaşamıştım.

Altmışlı yılların tarihi çizgi roman furyasında üretilmiş çalışmalardan biri Tarkan. Gazeteler arasındaki rekabetin sonucu olarak, Akşam’daki Karaoğlan, Cumhuriyet’teki Malkoçoğlu gibi Hürriyet de benzer nitelikte bir çalışmayı teşvik etmiş, öyle anlaşılıyor. Dizinin başlangıcında ve sonradan aralıklarla Hürriyet’te çıkan röportaj ve haberlere bakılırsa, Sezgin Burak hikâyeleri önce fotoroman olarak üretiyor, en azından kimi önemli gördüğü mizansenleri mankenler kullanarak fotoğraflıyor, sonra çizgiye aktarıyordu. Burak, çalışma biçimini anlatırken, gösterdiği titizliği İtalyan stüdyolarında geçirdiği çizerlik tecrübesine bağlamayı da ihmal etmiyordu. Bu türden iddiaların doğruluk payı yok değil, Tarkan sebatla çizilmiş pek çok sahne içermektedir, diğer yandan yıllara dayanan bir üretim temposuyla aynı sahnelerin antiskop yoluyla pek çok kez yinelendiğini de belirtmek gerekiyor. Sezgin Burak, foto-realistik çizgiler kullanan, fırçadan çok tarama ucunu ve çiniyi öne çıkartan bir auterdur. Tarkan, yazı ağırlığı nedeniyle yenilikçi olmasa da, kare-içi tasarımı ve devamlılığı, zor “sahneler” çizerek gösterdiği ustalık isteyen tekniği nedeniyle ülke çizgi romanı için bir dönemeçtir.

Tarkan’ın 1967-1978 yılları arasında toplam 15 serüveni yayımlandı, 1970 yılında ayrıca dergi olarak da çıkmaya başladı. Dergi, kapandığı doksanlı yılların ilk yarısına kadar, yarım kalan “Milano’ya Giden Yol” (1978) adlı sonuncusu hariç bütün serüvenleri defalarca tekrarlayarak yayınını sürdürdü. Sezgin Burak’ın ölümünden sonraysa üretimine dair ilginç bir gelişme oldu; Bulvar gazetesi, 1982 yılında Tarkan’ın yarım kalan son serüvenini yeniden yayınlamaya başladı. Merak edilen çizgi romanı kimin tamamlayacağıydı. İmza kullanılmamasına karşılık Özcan Eralp tarafından 23 Haziran 1983’ten itibaren hikâye kaldığı yerden devam ederek bitirildi. Eralp, bununla da kalmadı, 1984 yılında senaryosu da kendisine ait olan “Uğursuz Elmas” adlı yeni bir öyküye başladı. “Hayalet çizer” olarak (ismini ve imzasını hiçbir zaman kullanmadan) 1984-1988 yılları arasında 12 Tarkan serüveni (onun bırakmasından sonra Tarkan’ı İsmet Kırdar da) çizdi. Tarkan ile ilgili özellikle varisleri tarafından hazırlanan çalışmalarda bu döneme değinilmemesini emek adına adilane bulmuyorum.

Türkiye’de çizgi roman algısı epeyce değiştiği için geçmiş yayınlarda gördüğümüz çeviri hataları, dil özensizlikleri, uydurmalar önemli ölçüde geride kalmış durumda. Turkuaz Kitap, Tarkan’ı yeniden yayınlamaya başlarken anlatının dili ile ilgili bir uyarı notu düşmüş. Sahiden de epeyce gramer hatası var metinde, insan çocuk olduğundan ve kanarak okuduğundan o yaşta farkedemiyor mevcut yanlış yazımları. Orijinal kaligrafiyi küçük müdahalelerle değiştirmeyi en azından sonraki albümlerde düşünmeliler bana kalırsa. Yine ayrıca ilk albümde önsöz ve arka kapakta tarihlerle ilgili tashih gerekiyor. Son olarak serüvenlerin ilk kez hangi yıllarda yayınlandığını belirtilmesi daha doğru olur gibi geliyor bana, nihayetinde bir külliyat yayınlıyorsunuz: Altın Madalyon, Tarkan’ın onbirinci serüvenidir ve 1972-73 yılları arasında yayınlanmıştır gibi...

Tarkan’ın sahiden enteresan özellikleri vardır. Tarihi çizgi romanlarımız erotik içerikleriyle hatırlanırlar. Buna rağmen Tarkan, tipik bir görev adamı olduğundan bir kadını arzuladığını belli edecek tek bir sözcük kullanmamıştır, birlikte olduğu kadınlarca bir emrivakiyle buna zorlandığı dahi söylenebilir; mağrur, perhizci, azametfüruş ve sanki bu türden işler için hiç vakti yok gibidir. Karaoğlan’ın kadınlara düşkünlüğü, Malkoçoğlu’nun muzipliği ve Kara Murat’ın aşkı için çektiği kahır onda yoktur. Burak’ın dünyasında erkekler bağırıp öfkelenmenin, kadınlar gözyaşının kıyısında yaşarlar. Diğer yandan Tarkan’ın sadece kadınlarla değil bütün insanlarla ilişkisi sınırlı ve kasvetlidir; ahaliyle olabildiğince az konuşur. Bir efsane kahramanından farksızdır, adının telaffuz edildiği her ortama büyük bir şaşkınlık ve korku hâkim olur. Sezgin Burak, Tarkan’ı konuşurken çizdiğinde ağzına ilginç bir biçim vermiştir, dişlerini sıkarak konuşuyor gibidir. Tek tük konuşması, en az Abdülcanbaz kadar nadir gülmesi ya da konuştuğunda umumiyetle intikam ve Türklük adına sözler sarfetmesi gibi nedenlerle Tarkan’ı çizgi romanımızın en ciddi-içe dönük kahramanlarından biri sayabiliriz. Sırf bu yüzden belki de en başarılı serüvenleri takip ve intikam üstüne olanlarıdır.

Tarkan, geçmişte-özellikle yetmişli yıllarda, radikal sağın görsel imgelerinden biri olmuş, doksanlı yıllardaysa (tv’de gösterilen düşük maliyetli filmlerinin etkisiyle) özellikle mizah dergilerinde komikleştirilerek yeniden üretilmiştir. Bu farklılaşma bizi meseleye sakin bakmaya da zorluyor, popüler metinlerin -en azından sadece- belli bir ideolojinin yeniden üretilmesi ya da bu ideolojinin yıkılması gibi amaçlarla kullanılamadığını da gösteriyor. Popüler metinlerin alımlanması, bu metinlerin, alımlayanların kültürel ortamlarına ve gündelik yaşam pratiklerine devşirilmesi yoluyla gerçekleştiği için, popüler kültür alanını gündelik yaşam pratiklerinden soyutlamak mümkün değildir. Altmışlı yıllardaki seküler-milliyetçi eğilimlerden beslenerek doğmuş bir çizgi roman, bugün “Atıl Kurt!” esprisiyle hatırlanıyor işte! Nostalji nesnesi olduğu da çok açık, yazının ilk paragrafına yeniden bakmanızı rica edeceğim.

Radikal Kitap, 9.4.2010